Yaratım yoksunluğu ‘’araştırma, geliştirme yatırımlarını artırmalıyız’’ türünden şablonlarla çözülemeyecek kadar çok boyutlu bir sorundur. Düşünsel üretim yoksunluğunun, tasarım alanındaki başarısızlığın nedenlerini kavramadan; ''Neden aşı üretemiyoruz, neden teknoloji geliştiremiyoruz, neden keşfedemiyoruz sorularını yanıtlamadan asla kalkınamayacağız. Kalkınmanın yolu, aile yapımızdan sosyal yaşamımıza, göreneklerimizden inançlarımıza kadar her olguyu, her tabuyu içtenlikle sorgulamaktan geçiyor. Öyle ki, son elli yılda kalkınmayı başarabilmiş ülkelerin ortak noktası; gelişmiş ekonomilerin sadece pazarı, tüketicisi olmayı reddetmeleri ve özgün kalkınma modelleri geliştirmeleriydi. Çin’in, Güney Kore'nin dünyaya sattığı araçlar bir mucize ya da sektör konusunda bilgisiz 5 sermaye sahibinin yerli araba yapma sevdasının sonucunda ortaya çıkmadı. Her gün yollarda karşılaştığımız bu araçlar, Amerika kadar büyük bir otomotiv endüstrisine sahip olmayı hedeflemiş ülkelerin doksanlı yıllarda yaptığı stratejik planların ürünleri. Öyle ki, Çin Devlet Planlama Komisyonunun Şubat 1994 tarihli ‘’Otomotiv endüstrisi Sanayi Politikası’’ belgesi çok sayıda küçük devlet şirketinin altı ya da yedi adet araba imalatçısı holdingin çatısı altında toplanmasını ve ‘’ulusal girişimlerin omurgası’’ olacak bir işlevsellikte birleştirilmesini öngörüyordu. Planın yürürlüğe girmesiyle birleştirilen şirketler iç pazarın tüm gereksinimini karşılamanın yanı sıra dünyaya on milyonlarca araç ihraç ettiler. Ülkemizdeki sözde siyasetçiler, sözde sermayedarlarca küçümsenen Planlı Ekonomi Türkiye’den onlarca yıl sonra liberalleşen Çin’in, Güney Kore'nin teknoloji ve marka yaratmadaki başarısının temel itkisiydi. Bu ülkeler, kalkınmanın arkasında ne liberalizm ne kapitalizm ne de devletçiliğin bulunduğunu başarının yönetim kalitesi, etkin ve özgün planlama yetkinliğine bağlı olduğunu tüm dünyaya kanıtladılar.
Refahın yolu, çağdaş koşullarda barınan, karnı doyan, düşünmeye, okumaya zaman ayırabilen, birilerinin vasiliğine gereksinim duymayan özgür bireylerden oluşmuş bir toplum yaratabilmekten geçiyor. Özgürlüğün ve ekonomik özerkliğin garantisi ne güçlü bir devlet, ne din, ne milliyetçilik ne güçlü bir bürokrasi ne güçlü bir ordu ne de güçlü kalıtsal yöneticiler. Toplumsal refahı ancak bilinçli bireyler, içselleştirilmiş bir demokrasi ve küresel düzlemde elde edilecek ekonomik zaferler garanti altına alabilir. Türkiye, teknoloji ve küresel markalar yaratmayı başaramadıkça; asla kıskanılan, sözü dinlenen, saygı duyulan bir ülke olamayacaktır.
Son elli yılda Türkiye kötü yönetilen şirketler ve gereksiz altyapı yatırımları nedeniyle yüz milyarlarca dolar yitirdi. Dış borçla yaratılan kaynaklar özelleştirilen kamu şirketlerinin satın alınmasında, inşaat sektöründe ve iç tüketimin finansmanında kullanıldı. Devlet planlama teşkilatının etkisizleştirilmesin sonucu olarak bir ‘’üretim anarşisi’’ dönemi hüküm sürdü. Evrensel emtia pazarlarındaki, tüketici eğilimlerindeki değişimlere kör cahil ''girişimci'' güruhları Batı'nın onlarca yıl önce terk ettiği katma değeri düşük iş kollarına yatırım yaptı. Ülkenin kaynakları, çağdaş bir gelecek öngörüsünden yoksun aile şirketlerince, cahil müteahhitlerce talan edildi. Aile üyelerinin çalışanların başına çöktüğü holdinglerden, cahil müteahhitlerden, kurumsallaşmamış şirketlerden oluşan ekonomik yapının bizi ülke olarak getirdiği nokta ortada. Yüzlerce yıldır içinde debelendiğimiz çarpık yapının sürdürülebilir olmadığını, bu ucubeyi yıkıp yeniden tasarlamaktan korkmamamız gerektiğini artık görmeliyiz. Sürdürülemez olanı sürdürülebilir kılmak uğruna dünü, bu günü, geleceği yitirdiğimizi artık anlamalıyız. Mutsuz edilmiş, amaçsız bırakılmış çalışanlarla, doymak bilmez bir oburlukla borçlanarak tüketen bilinçsiz tüketicilerle, toplumsal sorumluluklarının ayırtında bulunmayan patronlarla, uzmanlaşmanın iş dünyası içindeki gerçek işlevini keşfedememiş yöneticilerle bir refah toplumu yaratamayacağımızı artık kavramalıyız. Türkiye’yi bir tüketim pazarı olarak görenlerin bize bir kurtuluş reçetesi vermeyeceğini, bir şirketin sırlarını rakibiyle paylaşması ne kadar akıl dışıysa Batı'nın yol göstericiliğinde kalkınmanın o kadar akıl dışı olduğu gerçeğiyle artık yüzleşmeliyiz.
Evet, başarımız kesinlikle özgün iş modelleri geliştirebilme yetkinliğimize bağlı. Özgünlük bize, yetkinliklerimizi, edinimlerimizi rekabette fark yaratma doğrultusunda etkin kullanabilme olanağı verecek. Evrensel iş öğretilerinden esinlenen, evrensel olduğu kadar da özgün olan bir kalkınma modeli geliştirmeliyiz. İnsanların ortak beğenilerine, değerlerine yönelik ürünler, markalar yaratmalıyız. Yargılamadan, suçlamadan geçmişimizle, hatalarımızla, dogmalarımızla cesaretle yüzleşmeliyiz. Bu bağlamda, organizasyonları ortaklık yapılarından yönetenlerine, üretim yöntemlerinden üretim teknolojilerine, pazarlamadan satışa, genel yönetimden insan kaynaklarına, finanstan üretime, beyaz yakalısından mavi yakalısına, kadar yeniden yapılandırmalıyız. Ekonomik unsurları; ihracat yapısından ithalata, imalat sanayiden tarıma, iş yasalarından piyasa düzenlemelerine, sendikalarından işverenine kadar yeniden tasarlamalıyız. Sendikal örgütlenmenin önünü açmalıyız. Ancak böylesi bir yüzleşmeyle doğru stratejilere dayalı doğru kalkınma modelleri oluşturabilir, küresel düzlemde rekabet edebilecek bir ekonomi tasarlayabiliriz.
25.02.2021
